|
Posted: 15 Jun 2014 10:58 PM PDT
Ο τρόπος που «εκδικείται» η
αλήθεια είναι να υπάρχει. Υπάρχοντας εκθέτει και διασύρει όσους την
παραγνωρίζουν, την παίρνουν αψήφιστα, τη λογαριάζουν εξουδετερωμένη
ολοκληρωτικά από τη χρησιμότητα. Ακόμα και σε κοινωνίες πρωτόγονων εκτιμήσεων
της ποιότητας, οι άνθρωποι χαμογελούν ειρωνικά ή και δυσφορούν βλέποντας να
αναρριχώνται σε θώκους επισημότατους «βασιλιάδες γυμνοί», τσίτσιδοι. Το
ειρωνικό χαμόγελο απλών, απλοϊκών ανθρώπων είναι η «εκδίκηση» της αλήθειας:
Σπάζει κόκαλα, γιατί συνεχίζει να είναι, παρά πάσαν προσδοκίαν, αυτονόητη.
Ο τρόπος
που «εκδικείται» η αλήθεια είναι σκληρός. Διαπομπεύει όσους την καπηλεύονται,
εκτοπίζει και εξαφανίζει όσους προσχηματικά την υψώνουν μπαϊράκι, όσους
μετέρχονται την απομίμηση σαν γνησιότητα. Σε ποιο πεδίο πραγματώνεται
(γίνεται πράξη) η «εκδίκηση» της αλήθειας, και γιατί είναι δυσδιάκριτη στους
πολλούς; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό, επειδή αφορά την αλήθεια, δεν μπορεί να
έχει τη χρηστικότητα της πληροφορίας. Είναι, ήταν και θα είναι πάντοτε
αδύνατο να γνωστοποιήσει κανείς ως πληροφορία, το «γιατί» ερωτεύθηκε τον
μεγάλο της ζωής του έρωτα. Αν μπορεί να εντοπίσει τους λόγους, σίγουρα δεν
γνώρισε ποτέ τον μεγάλο έρωτα. Αν κάποτε τον γνώρισε, χαμογελάει έκτοτε
συγκαταβατικά ή ειρωνικά για τις φτηνιάρικες σαπουνόπερες. Χωρίς
επιχειρήματα.
Η αλήθεια «εκδικείται», όταν
λειτουργεί η ζωή, μην ψάχνουμε για φανερώσεις αλήθειας όταν είναι
συντελεσμένος ο θάνατος. Ενας ζωγράφος ζωγραφίζει όσο παλεύει (με νύχια και
με δόντια – χρώμα, σχήμα, γλώσσα των αισθήσεων) να «πει» τον έρωτά του, να
φανερώσει – κοινωνήσει το θαύμα του έρωτά του, την έξοδο από το θανατερό
καβούκι της εγωλαγνείας. Αυτός ζωγραφίζει για να υπάρχει, ενώ η πλειονότητα
των ομοτέχνων του ζωγραφίζει για να συνδικαλίζεται, να «διαπλέκεται» με τους
γκαλερίστες, να κομπάζει στα ΜΜΕ.
Αλήθεια υπάρχει όσο και όπου
υπάρχει «σχέση»: έρωτας για ελευθερία από το εγώ, πόθος για την πραγμάτωση
και φανέρωση της ετερότητας. Ολες οι άλλες «αλήθειες» είναι συνήθως ατομικές
απόψεις, ατομικές προτιμήσεις, θεωρήσεις, πεποιθήσεις, βεβαιότητες για το
«καλό» και το «κακό», γι’ αυτό που πρέπει και γι’ αυτό που δεν πρέπει. Τα
ατομικά κτήματα έχουν συνήθως «κωδικές» τεκμηριώσεις της «αλήθειας» τους,
επιχειρήματα και αναλύσεις της εγκυρότητάς τους. Και πασχίζουν πολλοί,
πάμπολλοι αξιοσέβαστοι άνθρωποι, να αξιολογήσουν και συγκρίνουν ποιο
υποκατάστατο της ζωής κομίζει λιγότερη αποφορά θανάτου από τα άλλα: Να
προτιμήσουν τις προτάσεις Κουβέλη ή τις προτάσεις Λυκούδη, τους οραματισμούς
Λαφαζάνη ή τους σχεδιασμούς Σταθάκη.
Δεν πρόκειται για τη ζωγραφική
πια, δεν πρόκειται για τον έρωτα, αλλά μόνο για συνταγές χρηστικής
«αποτελεσματικότητας». Συνταγές καθόλου περιττές, καθόλου περιφρονητέες, αλλά
σήμερα πια ριζικά αυτονομημένες, αποκομμένες από το πάθος μετοχής στη ζωή,
από τη χαρά κοινωνίας της ζωής. Σήμερα ζωγραφίζεις ή ερωτεύεσαι μόνο για το
γούστο σου, μόνο για να κατέχεις, να καταναλώνεις – γι’ αυτό και δεν υπάρχει
πουθενά η παραμικρή υποψία για την πολιτική ως χαρά μοιρασιάς της ζωής. Δεν
μοιάζει να υπάρχει ζωγράφος που να παλεύει να «πει» όποια αλήθεια μόνο και
συνεχώς κατακτιέται, χωρίς ποτέ να κατέχεται.
Σήμερα μοιάζει καταργημένη και
ανύπαρκτη κάθε ευαισθησία συμμετοχικού κάλλους, κάθε αληθινός έρωτας, κάθε
Τέχνη που αντιμάχεται τον εντυπωσιασμό και υπηρετεί την αποκάλυψη. Μοιάζει
ολική η έκλειψη της πολιτικής. Ομως η αλήθεια υπάρχει, απίστευτα δυναμική:
υπάρχει και «εκδικείται». Σκληρή η «εκδίκηση» της αλήθειας, επειδή και τα όσα
διακυβεύονται μέγιστα και τίμια. Πόσοι και ποιοι σήμερα θα θεωρούσαν
«επιτυχία» μια καριέρα Γεράσιμου Γιακουμάτου ή Αντζελας Γκερέκου, ποιος
γονιός θα λαχταρούσε για το παιδί του τη δημόσια εικόνα του Μιλτιάδη
Βαρβιτσιώτη ή της Κατερίνας Παπακώστα; Η αλλαγή του κοινωνικού αισθητηρίου
για την επιτυχία και την ευτυχία, όπως και των κριτηρίων για την αξιολόγηση
της ποιότητας δεν μετριέται ποσοτικά ή με δημοσκοπήσεις. Είναι αλλαγή που η
δυναμική της τεκμαίρεται από τη σιωπή των μορφασμών, τη σκοτεινιά των
βλεμμάτων, τη θελημένη αφωνία – τέτοιους παράγοντες, απροσδιόριστους. Τα
σμήνη των σωματοφυλάκων και των «μπράβων», γύρω από τους νομείς της εξουσίας,
έχουν ως κύριο ρόλο να τους κρατούν στο απυρόβλητο της «εκδίκησης» του
ειρωνικού χαμόγελου απλοϊκών ανθρώπων, σοφών από πείρα.
Κάποιοι ακόμα βρίζουν, βωμολοχούν
– είναι ο «τρόπος» που εκτονώνεται ο πρωτογονισμός, όχι ο «τρόπος» που
«εκδικείται» η αλήθεια. Με εκρήξεις βωμολοχιών και χυδαιολογίας, γλώσσα του
υποκόσμου, έχουν απομνημειωθεί να αυτοδιασύρονται ακόμα και ο κ. Μεϊμαράκης ή
ο κ. Σαμαράς. Η αλήθεια «εκδικείται» στον αβίαστο μορφασμό του ταξιτζή, του
κάθε βιοπαλαιστή, του κάθε άνεργου, όταν προφέρουν ονόματα σαν να τα φτύνουν
–Σαμαράς, Βενιζέλος, Κουβέλης, Στουρνάρας– ονόματα που την προφορά τους την
έπλασε στα ξεραμένα χείλη των Ελλήνων η χολή της άδικης στέρησης, ο
απροσμέτρητος πανικός της ομηρίας στην ανήκεστη φτώχεια και αναξιοπρέπεια.
Καινούργιοι κάθε τόσο υπουργοί σε
συμβατικές, συνεχείς αναπλάσεις κυβερνητικών σχημάτων, σχημάτων
απροσχημάτιστα εντεταλμένων να παράσχουν «προστασία» στους αυτουργούς του
εξωφρενικού υπερδανεισμού της χώρας. Υπερδανεισμού μόνο για να συντηρείται το
πελατειακό κράτος, το τρελό φαγοπότι της κομματοκρατίας, να μην αγγίζει ποτέ
ο νόμος τους «νταβατζήδες» που διαγουμίζουν τη χώρα. Ποτέ σε μια τόσο μικρή
χώρα τόσοι και απανωτοί κυβερνητικοί ανασχηματισμοί δεν προκαλούσαν τέτοιον
διεθνή ενθουσιασμό επιδοκιμασίας – επαίνους Τόμσεν (ΔΝΤ), συγχαρητήρια Ολι
Ρεν (Ε.Ε.) και πάει λέγοντας.
Οσοι πιστεύουμε ακόμα τρελά,
παράταιρα, στη ζωγραφική, όχι στους γκαλερίστες, στην «εκδίκηση» της αλήθειας
που αντιμάχεται τον θάνατο, συνεχίζουμε την αποκαλυπτική των ουσιωδών σπουδή
μας: Πώς προφέρουν οι εκτός τηλεοπτικής οθόνης Ελληνες τα ονόματα των
καινούργιων υπουργών, με ποιο απαρόμοιαστο μείγμα αποτροπιασμού και
συγκατάβασης –Κικίλιας, Βορίδης, Τασούλας, Μηταράκης– ήχος και μορφασμός που
παίζει ανάμεσα σε ξόρκι και ξόδιασμα.
|
Δευτέρα 16 Ιουνίου 2014
Χρήστος Γιανναράς- Πώς «εκδικείται» η αλήθεια
Γιώργος Πρεβελάκης- Επανέρχεται η απειλή του διχασμού όχι από εσωτερικά αίτια, αλλά από εισαγόμενα.
KEIMENA.
| Γεωπολιτικά ρήγματα στην Ευρώπη / του Γιώργου Πρεβελάκη Δεκέμβριος 23 2011 |
Αναδημοσίευση από την «Εστία»
Επισκεφθείτε το group της ppol.gr στο Facebook για να σχολιάσετε, να συζητήσετε και να «μοιραστείτε» αυτό το άρθρο
Με την συνήθη καθησυχαστική προσέγγιση, τα ευρωπαϊκά μέσα μαζικής ενημέρωσης εμφανίζουν την διαφοροποίηση της Αγγλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ως επεισόδιο με περιορισμένη σημασία: η Αγγλία απλώς αυτοαπομονώθηκε. Πίσω από το προπέτασμα, διαπραγματεύσεις και γραφειοκρατικές διαδικασίες, κρύβονται γεωπολιτικά και γεωπολιτισμικά ρήγματα, η ενεργοποίηση των οποίων απειλεί την ενότητα του δυτικού κόσμου και, ειδικότερα, της Ευρώπης. Οι πρόσφατες ευρωπαϊκο-αγγλικές εξελίξεις πρέπει να ερμηνευθούν μάλλον ως προσεισμικά, παρά ως παροδικά φαινόμενα.
Με το τέλος του «ψυχρού πολέμου» αναβίωσαν οι προπολεμικοί εφιάλτες. Η επανένωση της Γερμανίας και η μακρά ρωσική παρακμή επανέφεραν παλαιούς δυτικούς φόβους, τους οποίους είχε επιβεβαιώσει προπολεμικά το σύμφωνο Ρίμπεντροπ (Ribbentrop)- Μολότοφ (Molotov). Όμως, η γερμανική διπλωματία κατόρθωσε να καθησυχάσει τους Αμερικανούς, εξασφαλίζοντας την συνεργασία τους στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Αφέλεια; Νέα μορφή «containment» της Ρωσίας; Επανέκδοση του «appeasement» έναντι της Γερμανίας; Δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί o καθοριστικός παράγων o οποίος οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να εντείνουν τα προβλήματα της αυτοκρατορικής τους υπερ-επέκτασης χάριν της Γερμανίας, χωρίς να αποκομίσουν κάποιο αποφασιστικό όφελος στα Βαλκάνια.
Από την ευρωπαϊκή πλευρά, καθ' ομολογία των εμπνευστών της, επί παραδείγματι του Ζακ Αταλί(Jacques Attali), η πολιτική του ενιαίου νομίσματος περιείχε μια κρυφή γεωπολιτική agenda. Η κρίση της ευρωζώνης εθεωρείτο όχι μόνον αναπόφευκτη, αλλά και επιθυμητή. Θα ανάγκαζε τους ευρωπαϊκούς λαούς να εγκαταλείψουν ένα μεγαλύτερο τμήμα της εθνικής τους κυριαρχίας, ώστε να πραγματοποιηθεί το όνειρο: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης -δηλαδή η ομοσπονδοποίηση.
Η διεθνής οικονομική κρίση επιτάχυνε τις εξελίξεις. Διαγράφεται, τουλάχιστον ως σχέδιο, μια νέα Ευρώπη, την οποία θα διευθύνουν ευρωπαϊστές τεχνοκράτες, εμπνεόμενοι από την γερμανική μεταπολεμική οικονομική εμπειρία.
Σε αντίθεση με τίς Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η δημοκρατικότητα των οποίων εδράζεται στο αμερικανικό έθνος, η νέα Ευρώπη, χωρίς ευρωπαϊκό έθνος, θα είναι υποχρεωτικά, κατά τονΙμπέρ Βεντρίν (Hubert Védrine), μεταδημοκρατική.
Καθώς καταρρέουν τα προσχήματα, τα ιστορικά-γεωπολιτικά υποκείμενα αναγκάζονται να τοποθετηθούν. Η Αγγλία διαχωρίζει τη θέση της. Θα κινητοποιήσει τις δυνάμεις της για να προκαλέσει την αποτυχία του σχεδίου. Θα βρει συμμάχους ανάμεσα σε χώρες και σε πολιτικές τάσεις οι οποίες βλέπουν πέραν των άμεσων οικονομικών πλεονεκτημάτων, όσα δηλαδή προσφέρει το άλλο στρατόπεδο.
Όπως και παλαιότερα, η γαλλική στάση είναι κρίσιμος παράγων. Η Γαλλία εμφανίζεται να συντάσσεται με την Γερμανία. Όμως, η γερμανόστροφη πλευρά της γαλλικής κοινωνίας δεν καλύπτει το σύνολο του πολιτικού φάσματος. Ως χώρα-σταυροδρόμι, η Γαλλία δεν ανοίγεται μόνον προς την ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά και προς την Μεσόγειο και τον Ατλαντικό Ωκεανό.
Υπό την πίεση της κρίσης, η Ευρώπη βαδίζει προς την παραδοσιακή της διαίρεση, ανάμεσα στις θαλάσσιες και τις ηπειρωτικές της συνιστώσες. Το ρήγμα αυτό διέσχισε στο παρελθόν και θα επαναδιασχίσει την Γαλλία. Ήδη, για πρώτη φορά από την μεταπολεμική περίοδο, στην γαλλική πολιτική σκηνή αναβιώνει o αντιγερμανικός λόγος.
Στη νέα γεωπολιτική σκακιέρα, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες βαραίνουν επίσης. Οι Αμερικανοί θα συνταχθούν με τους Βρετανούς. Η Ρωσία καιροφυλακτεί για να αποκομίσει οφέλη από την δυτική κακοφωνία. Θα χρησιμοποιηθεί και από την Γερμανία, ως απειλή προς τους Αγγλοσάξονες, οι οποίοι παλαιόθεν φοβούνται την σύγκλιση των δύο ηπειρωτικών δυνάμεων.Όμως, η σχέση Ρωσίας-Γερμανίας, παρά τους ιστορικούς τους δεσμούς, δεν υπήρξε ποτέ εύκολη, καθώς ανταγωνίζονται για την επιρροή στον ενδιάμεσο χώρο.
Η άρνηση της Αγγλίας να συνταχθεί με το νέο σύμφωνο, λειτουργεί ως καταλύτης γεωπολιτικών ανακατατάξεων οι οποίες ανακαλούν τις συνθήκες στο πρώτο ήμισυ του περασμένου αιώνα. Η αστάθεια που θα προκύψει θα επηρεάσει έντονα την ελληνική πολιτική, θα επαναφέρει την Ελλάδα ενώπιων παλαιών διλημμάτων και κινδύνων. Αν μπορέσει να ενισχύσει την εθνική της συνοχή, θα έχει αυξημένες διαπραγματευτικές δυνατότητες έναντι των ανταγωνιζομένων ξένων δυνάμεων. Κινδυνεύει, όμως, επίσης, να διασπαστεί σε στρατόπεδα, με κριτήριο τον διεθνή προσανατολισμό. Επανέρχεται η απειλή του διχασμού -όχι από εσωτερικά αίτια, αλλά από εισαγόμενα.
'Αλλα άρθρα του Γιώργου Πρεβελάκη:
2011
2010
2009
2008
|
H Σύγκρουση Ανατολής - Δύσης και η πρόκληση Χάντιγκτον
H Σύγκρουση Ανατολής - Δύσης και η πρόκληση Χάντιγκτον
Τιμή: 10 ευρώ
Γράφουν οι: Θ. Στοφορόπουλος, Χ. Γιανναράς, Γ. Καραμπελιάς,
Κείμενα των: W. McNeil, Samuel Ph. Huntington
Γιώργος Καραμπελιάς, Εισαγωγή............................................ 7
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Σάμιουελ Φ. Χάντινγκτον
Η σύγκρουση των πολιτισμών;................................................ 29
Η Δύση μοναδική, όχι οικουμενική........................................ 83
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Γουίλιαμ Χ. Μακ Νηλ, Η παρακμή της Δύσης;.................. 119
Θ. Στοφορόπουλος, Το ιδεολογικό προσωπείο των ΗΠΑ...ΛΑΊ
Κ. Ζουράρις, Χάντινγκτον και ...Παπαδιαμάντης............... 157
Χρ. Γιανναράς, Να αποδεχθούμε την πρόκληση................ 165
Μετά την κατάρρευση του ανατολικού στρατοπέδου και την επέμβαση των Δυτικών -με επικεφαλής τους Αμερικάνους- στον Κόλπο, η ιδέα της παγκοσμιοποίησης έγινε ο κεντρικός άξονας της δυτικής ιδεολογίας.
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη ο κόσμος μας πια είναι ένας ενιαίος κόσμος που αρχίζει από την Καλιφόρνια και φτάνει έως τη... Ν. Υόρκη, περνώντας από την Καλκούτα, ένας κόσμος που διευθύνεται από τις πολυεθνικές και τις ΗΠΑ και όπου ο ρυθμός και η ασθματική ανάσα των χρηματιστηρίων του Τόκιο, της Σιγκαπούρης, του Χονγκ-Κονγκ και της Φραγκφούρτης συναντούν εκείνον του λονδρέζικου Σίτυ και της Γουώλ Στρητ.
Ένας ενιαίος κόσμος στον οποίο οι «δικτατορίες» καταρρέουν σε Ανατολή και Δύση, όπως έγινε στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στην Ανατολική Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική και εγκαθίσταται η αντιπροσωπευτική μορφή πολιτεύματος.
Είναι η εποχή της μεγάλης στροφής των διανοούμενων, οι οποίοι συντάσσονται μαζικά πίσω απ’ αυτή τη Νέα Τάξη που φοράει το πρόσωπο των διαδηλώσεων για την πτώση του τείχους του Βερολίνου και κραδαίνει τους Πάτριοτ της δημοκρατίας ενάντια στους Σκουντ του «ολοκληρωτισμού».
Είναι η εποχή του «τέλους» -ας θυμηθούμε, πριν μερικά χρόνια, τη μεγάλη συζήτηση για το «τέλος της ιστορίας» και το βάρδο της, τον Φουκουγιάμα.
Σύμφωνα με έναν ανανεωμένο -ίσως και εκχυδαϊσμένο- εγελιανισμό, η ιστορία ενδύεται την τελική της μορφή, τηςκαπιταλιστικής εμπορευματικής δημοκρατίας, και κάθε ιδιαιτερότητα είναι προορισμένη να εξαλειφθεί μπροστά στις αδήριτες και συνδυασμένες δυνάμεις του εμπορεύματος και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Η νίκη των συμμάχων στον Κόλπο παίρνει την όψη θεοδικίας και παραδειγματικής ενσάρκωσης της Νέας Παγκόσμιας Τάξης. Η κατάργηση των δασμών και η ελευθερία του εμπορίου είναι ο πολιορκητικός κριός που αναστατώνει ξεχασμένους πληθυσμούς στις εσχατιές της Σιβηρίας ή του Σινγκ-Κιανγκ και οδηγεί στην εξάλειψη κάθε ιδιαιτερότητας. Το κεφάλαιο ξαναβρίσκει την παγκοσμιοποιητική ισχύ που προανήγγειλε με τόσο λυρικό τρόπο ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο.
Όμως η ευφορία δεν κράτησε πολύ. Η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση των δασμών επιταχύνουν τη μεταφορά του επικέντρου της παγκόσμιας οικονομικής συσσώρευσης προς την Άπω Ανατολή και τη Ν.Α. Ασία, γιατί η διαφορά των αμοιβών είναι τέτοια ώστε οι πολυεθνικές προτιμούν να μεταφέρουν την παραγωγή τους παρά να διατηρήσουν την εθνική τους αγορά και τον προστατευτισμό, ο οποίος έχει ξεπεραστεί από την κλίμακα της παραγωγής. Οι πολυεθνικές προτιμούν να φέρουν τον Τρίτο Κόσμο στα προάστια της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου -είναι η δημιουργία της περιβόητης κοινωνίας των 2/3- παρά να μειώσουν τα ποσοστά κέρδους που τους εξασφαλίζουν οι μισθοί των μακιλαδόρας του Μεξικού ή των Κινέζων αγροτών-εργατών.
Το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης είναι η διεθνοποίηση του κεφαλαίου, το οποίο γίνεται διεθνιστικό και «αντι-εθνικιστικό», εξ ου και η γενικευμένη μελαγχολία και υποτονικότητα της οικονομικής, πνευματικής και πολιτιστικής ζωής στη Δύση, που επιπλέον τροφοδοτείται από το θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού. Και αν μερικές «τίγρεις στη μηχανή» του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου, όπως η Σιγκαπούρη ή η Ταϊβάν, μπορούσαν να λειτουργούν τονωτικά για την οικονομία της Δύσης, η καπιταλιστική απογείωση της Κίνας, με πληθυσμό που υπερβαίνει εκείνον του συνόλου της Δύσεως, παράλληλα με την ιαπωνική ισχύ, κινδυνεύει να μεταβάλει σε ζούγκλα τη Νέα -δήθεν αρμονική- Παγκόσμια Τάξη. Η παγκοσμιοποίηση κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μπούμερανγκ για την παγκόσμια ηγεμονία της Δύσης, ενισχύοντας ανταγωνιστικές δυνάμεις και πολιτισμούς.
Ο πόλεμος της Βοσνίας -παρά τη μερική κατίσχυση της Δύσης- μετά από αιματηρές συγκρούσεις τριών ή τεσσάρων χρόνων, η επιβίωση και εδραίωση του ιρανικού καθεστώτος, ακόμα και του Σαντάμ Χουσέϊν, η ενίσχυση του ισλαμισμού στην Αίγυπτο και την Αλγερία, η ανάπτυξη φονταμενταλιστικών κινημάτων στη Δύση, είτε θρησκευτικών είτε ακροδεξιών -χαρακτηριστικές είναι οι βόμβες ακόμα και στους Ολυμπιακούς της Ατλάντα, η διαρκής ενίσχυση του Λεπέν στη Γαλλία, το χωριστικό κίνημα στην Ιταλία, η θυελλώδης άνοδος των ακροδεξιών στην Αυστρία, ο πόλεμος στην Τσετσενία ανάμεσα σε μουσουλμάνους και ορθόδοξους, η ένταση στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, η υποβόσκουσα κρίση του Κοσσυφοπεδίου και, κυρίως, η απαρχή συγκρούσεων με την Κίνα γύρω από το μέλλον της Ταϊβάν και για τον έλεγχο της Νότιας Θάλασσας, δείχνουν πως το μέλλον του κόσμου δεν είναι τόσο ρόδινο και πως η παγκοσμιοποίηση κινδυνεύει να οδηγήσει και σε μια καθολικοποίηση των συγκρούσεων και των αντιπαραθέσεων.
Μπροστά σ’ αυτή τη νέα πραγματικότητα που αναδεικνύεται, οΤζόρτζ Σόρος, που αποτέλεσε την κορυφή του χρηματιστηριακού κεφαλαίου στη δεκαετία του ’80 -και, αν θέλετε, το άνθος της παγκοσμιοποίησης- αμφισβητεί ο ίδιος τη μονοδιάστατη κυριαρχία του καπιταλισμού που προκαλεί μια αχαλίνωτη επέκταση των δυνάμεών του και η οποία κινδυνεύει να οδηγήσει σε μια νέα παγκόσμια κρίση, παρόμοια με κείνη του ’29, εξαιτίας της διάλυσης του κοινωνικού κράτους και της μείωσης της ζήτησης που αυτή συνεπάγεται.* Η κρίση των χρηματιστηρίων της Ασίας μοιάζει να ήρθε για να επιβεβαιώσει τόσο τη σαθρή υφή της παγκοσμιοποίησης όσο και να επιτείνει την σύγκρουση Ασίας-Δύσης και στο ίδιο το οικονομικό πεδίο. (Ίσως μάλιστα αποτελέσει και το εφαλτήριο για την ταχύτατη κατίσχυση των απόψεων του Χάντινγκτον στο εσωτερικό του αμερικάνικου πολιτικού κατεστημένου.)
Ο πεσιμιστής, σπεγκλεριανός θα λέγαμε, Σάμιουελ Χάντινγκτον υπήρξε ένας από τους κυριότερους ιδεολόγους του «ψυχρού πολέμου» και της διαχείρισης-ελέγχου ενός ανταγωνιστικού κόσμου σε όλη την περίοδο 1950-1985. Γνώρισε μια περίοδο έκλειψης, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, αρχές του ’90- όταν ο ανταγωνιστικός πόλος της αντίθεσης κατέρρευσε και άφησε «ανεπάγγελτο» τον εξ επαγγέλματος αντικομμουνιστή Χάντινγκτον. Όμως οι εξελίξεις που προαναφέραμε ρυτίδωσαν την ατάραχη αισιοδοξία του «τέλους της ιστορίας» και επέτρεψαν στον Χάντινγκτον να πραγματοποιήσει μια θριαμβευτική επιστροφή, ώστε να αντικαταστήσει και τον «αισιόδοξο» Φουκουγιάμα στο πάνθεον της «ενιαίας σκέψης» και, παρεμπιπτόντως, στις σελίδες του «Foreign Affairs».
Με δύο κείμενά του -το πρώτο το 1993 και με τίτλο «Η σύγκρουση των πολιτισμών;» και το δεύτερο το Νοέμβρη του 1996 με τίτλο «Η Δύση μοναδική και όχι καθολική», που αποτελεί κεφάλαιο του βιβλίου του «Η σύγκρουση των πολιτισμών και η αναδόμηση της Παγκόσμιας Τάξης», τα οποία δημοσιεύουμε- υποστηρίζει την αντίληψη πως μετά την κατάρρευση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού και τη σταδιακή αποδυνάμωση του εθνικού κράτους, οι ιδεολογικές αντιπαραθέσεις αντικαθίστανται από πολιτισμικές: Ισλάμ εναντίον χριστιανών, ορθόδοξοι εναντίον καθολικών, κομφουκιανός κόσμος εναντίον ινδικού κ.λπ. Επιπλέον οι δυτικές κοινωνίες απειλούνται από την έλλειψη ενός «εχθρού» που θα τους επιτρέπει να διατηρούν τη συνοχή τους· ιδιαίτερα δε η αμερικάνικη κοινωνία απειλείται από την εσωτερική αποσύνθεση που επιφέρει η «πολυπολιτισμική» λογική και η είσοδος Ασιατών και Λατινοαμερικάνων μεταναστών.
Ο Χάντινγκτον καταγράφει έντεκα διαφορετικούς πολιτισμικούς χώρους σε παγκόσμιο επίπεδο και υποστηρίζει πως η πολιτισμική διαφορά δεν αίρεται με τη χρήση κοινής τεχνολογίας, η Κόκα-Κόλα δεν αρκεί για να επιβάλει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και, με αυτή την έννοια, η Δύση δεν μπορεί να επεκταθεί πέρα από τα ιστορικά της όρια.
Οι παραδοσιακοί πολιτισμοί μάλιστα, μετά από μια πρώτη φάση εκδυτικισμού, εμφανίζουν αντίστροφες τάσεις και απορρίπτουν τις δυτικές αξίες, όπως έγινε στο Ιράν, όπως κινδυνεύει να γίνει στην Αίγυπτο και την Τουρκία και προφανώς στην Ιαπωνία και την Κίνα, τους μεγάλους ανταγωνιστές. Εξ άλλου σε ένα φανταστικό σενάριο πιθανού μελλοντικού πολέμου που κατασκευάζει, η Κίνα συμμαχεί με ένα τμήμα του Ισλάμ εναντίον της Δύσης. Ιδιαίτερα το πρώτο κείμενο που δημοσιεύεται, εκείνο του 1993, ενέχει χαρακτήρα προγράμματος και ιδεολογικού μανιφέστου. Σε αυτό -με πρόσφατο τον πόλεμο του Κόλπου και τον πόλεμο στη Βοσνία σε πλήρη ανάπτυξη- ίσως αφελώς, αποκαλύπτει ανοιχτά και τις προθέσεις του: τον έλεγχο των παγκόσμιων εξελίξεων από μια Δύση που, ενώ βρίσκεται στο απόγειο της δύναμής της, έχει στην ουσία αρχίσει να παρακμάζει. Στη συνέχεια, επειδή δέχθηκε πολλές επικρίσεις για τον «ψυχροπολεμικό τόνο» των απόψεών του, θα επιμείνει στην ανάπτυξη του θεωρητικού μέρους, για τη σύγκρουση των πολιτισμών. Γι’ αυτό και όποιος θέλει να κατανοήσει τη σκέψη του Χάντινγκτον, σε ό,τι αφορά τις προθέσεις του, θα πρέπει να ανατρέξει οπωσδήποτε σε αυτό το πρώτο κείμενο-μανιφέστο.
Από το «τέλος της ιστορίας» στη Δύση-φρούριο
Το συμπέρασμα γι’ αυτόν είναι πως η Δύση δεν πρέπει να ενσωματώσει στους θεσμούς της, όπως στο ΝΑΤΟ, χώρες που προέρχονται από αλλότριες πολιτισμικές παραδόσεις, για παράδειγμα την Ελλάδα (πράγματι, στο τελευταίο του κείμενο ο Χάντινγκτον υποστηρίζει πως η Ελλάδα και η Τουρκία θα πρέπει να φύγουν από το ΝΑΤΟ), αλλά να οικοδομηθεί ως φρούριο και να αφήσει τους άλλους πολιτισμικούς χώρους να συγκροτήσουν τις δικές τους -ίσως- ενότητες ή να συγκρουστούν μεταξύ τους.
Οι απόψεις του Χάντινγκτον έχουν υποστεί ένα σύνολο επικρίσεων.
Η πρώτη είναι πως ταυτίζει τον εκδυτικισμό με την επέκταση της κατανάλωσης των χάμπουργκερ και της Κόκα-Κόλα και κατά συνέπεια μπορεί αρκετά εύκολα να «αποδείξει» τoν επιφανειακό χαρακτήρα ενός τέτοιου εκδυτικισμού. Όμως ο εκδυτικισμός είναιπριν από όλα η εκβιομηχάνιση και η επέκταση του εμπορεύματος και της εμπορευματικής λογικής. Και η σύγχρονη κοινωνία, με αυτή την έννοια, υπονομεύει τους παραδοσιακούς πολιτισμούς και τις αξίες τους, διαλύει τους οικογενειακούς θεσμούς και επεκτείνει την εξατομίκευση. Αυτή η κριτική -την οποία, παρεμπιπτόντως, κάνει και ο Φουκουγιάμα στον Χάντινγκτον- είναι πράγματι βάσιμη και επισημαίνει ίσως το σημαντικότερο θεωρητικό κενό του: δυστυχώς ή ευτυχώς, ο εκδυτικισμός έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος. Ο σύγχρονος κόσμος έχει πολύ περισσότερα ενοποιητικά στοιχεία, στο πεδίο του τρόπου παραγωγής, διανομής και διαβίωσης από όσα θέλει να παραδεχθεί ο Χάντινγκτον. Και αυτό το κενό είναι συνέπεια του ιδεολογικού περιεχομένου των απόψεών του. Υπερτονίζοντας το βάρος του πολιτισμικού παράγοντα μπορεί να περιχαρακώσει τη Δύση στο φρούριό της με μεγαλύτερη άνεση. Το πρόβλημα είναι πως οι επικριτές του Χάντινγκτον επιχειρούν την αντίστροφη ιδεολογική παραμόρφωση από τη σκοπιά της «παγκοσμιοποίησης». Υποτιμούν αβασάνιστα τη σημασία των πολιτισμικών διαφορών μέσα από έναν άκρατο -αντίστροφο- οικονομισμό: εκβιομηχάνιση ίσον εκδυτικισμός, αγνοώντας το γεγονός ότι η συγκρότηση μιας κοινωνίας είναι σύνθεση πολλών παραδόσεων και ότι τουλάχιστον στη σημερινή συγκυρία το πολιτισμικό στοιχείο -έστω και εάν δεν έχει την ακαμψία και την αδιαφάνεια που ισχυρίζεται ο Χάντινγκτον- παραμένει το κυρίαρχο σε ό,τι αφορά τις διαφοροποιήσεις και τις αντιθέσεις του σημερινού κόσμου, παράλληλα με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης.
Μια δεύτερη κριτική που συχνά προσάπτεται στον Χάντινγκτον είναι πως τη διαχωριστική γραμμή του ανάμεσα στους πολιτισμούς την έσυρε στο χάρτη «εκ των υστέρων», ώστε να συμφωνεί με τις απόψεις του. Όμως ακόμα και εάν αυτό είναι αλήθεια, και συχνά έτσι συμβαίνει, εκεί που την τράβηξε υπάρχουν διαφορές πολιτισμών και άρα δεν είναι «τυχαία». Η γραμμή, για παράδειγμα, που τράβηξε στην Ευρώπη βρίσκεται εκεί που χωρίζονταν το ανατολικό και το δυτικό Ρωμαϊκό Κράτος, από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και εκεί βρίσκονται σήμερα τα σύνορα Βοσνίας-Κροατίας και Σερβίας. Μπορεί λοιπόν αυτή τη διαχωριστική γραμμή να την ανέγνωσε με βάση τη σημερινή συγκυρία, όμως διαθέτει ένα πραγματικό υπόβαθρο.
Εν κατακλείδι, ο Χάντινγκτον επισημαίνει μια πραγματική αντίθεση. Μια αντίθεση η οποία, μετά την κρίση των σοσιαλιστικών και απελευθερωτικών ιδεολογιών, τείνει να περάσει στο προσκήνιο. Σε μεταβατικές ιστορικές περιόδους όπως η σημερινή, με χαρακτηριστικά μονοπωλίου δυνάμεως και έλλειψης ή υποχώρησηςανταγωνιστικών ιδεολογιών για την οργάνωση του κόσμου και της κοινωνίας, οι αντιθέσεις των πολιτισμών μεταβάλλονται σε αποφασιστική παράμετρο της διαμόρφωσης των παγκόσμιων αντιθέσεων. Οι εθνικές, εθνοτικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές περνούν στο προσκήνιο.
Και αν ίσως ο Χάντινγκτον απολυτοποιεί τη σημασία και το ρόλο των πολιτισμικών αντιθέσεων, στο παρελθόν ήταν πολύ έντονη η αντίστροφη τάση, της υποβάθμισής τους, προς όφελος των ιδεολογικών ή των κοινωνικών αντιθέσεων. Ας αναλογιστούμε όμως το γεγονός ότι το σοσιαλιστικό στρατόπεδο στο παρελθόν -και μάλιστα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του- είχε ως επίκεντρο το χώρο της σλαβικής ορθοδοξίας και του ασιατικού κομφουκιανισμού.Πράγματι, αν μελετήσουμε την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος στην Ευρώπη θα δούμε ότι αυτογενή και ισχυρά κομμουνιστικά κινήματα τα οποία κατέλαβαν την εξουσία υπήρξαν στη Ρωσία, στη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία, χώρες ορθόδοξης και σλαβικής παράδοσης και πουθενά αλλού. Όπως εύστοχα παρατήρησε ο Χρήστος Γιανναράς, «ο μπολσεβικισμός αποτέλεσε αίρεση της ορθοδοξίας». Όσο για την Ασία, το κομμουνιστικό κίνημα θα επικεντρωθεί στις χώρες της κομφουκιανής παράδοσης -Κίνα, Κορέα και Βιετνάμ.
Υποτιμούσαμε λοιπόν, πολύ εύκολα, τη σημασία των πολιτισμικών παραδόσεων, επιμένοντας σε μια σύγκρουση πολιτικών ιδεολογιών, σχεδόν αφηρημένη, και δεν τις παίρναμε σοβαρά υπόψη μας. Κομμουνιστικές επαναστάσεις ή κινήματα υπήρξαν σε πάρα πολλούς χώρους, όμως κυριάρχησαν σε δύο πολιτισμικούς χώρους, τον ορθόδοξο και τον κομφουκιανό.
Χαρακτηριστική είναι η άνοδος του ισλαμισμού στον αραβικό κόσμο. Στις αρχές του αιώνα και τον μεσοπόλεμο στις αραβικές εθνικές ελίτ θα κυριαρχεί ο αστικός φιλελευθερισμός, με κατ’ εξοχήν εκφραστή το κόμμα WAFD της Αιγύπτου. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το Ισλάμ θα συνεχίσει να υποχωρεί και κυρίαρχος θα γίνει ο αραβικός σοσιαλισμός με τον Νάσερ, τον Μπεν Μπέλα, τον Άσαντ, τον Αραφάτ. Ενώ εδώ και δέκα ή είκοσι χρόνια το Ισλάμ σαρώνει και πάλι τον αραβικό κόσμο. Έπρεπε να υπάρξει η υποχώρηση των αντιπαραθέσεων που στηρίζονταν σε υπερτοπικές - γενικευτικές ιδεολογίες για να περάσουμε στην ανάδειξη πολιτισμικών στοιχείων τα οποία πραγματικά δίνουν μια νέα οπτική στις παγκόσμιες αντιθέσεις. Και αυτό δεν είναι μια «ανακάλυψη» του Χάντινγκτον. Είναι κάτι που από καιρό έχει επισημανθεί. Ο μεγάλος ιστορικός Φράνκο Βεντούρι,* για παράδειγμα, θα δείξει τη βαθύτατη ομολογία ανάμεσα στον «βιομηχανιστικό» μαρξισμό του Λένιν και τον ρώσικο ποπουλισμό του Τκάτσεφ και, εν τέλει, την κοινή αναφορά τους στην κοινοκτημοσύνη του ρώσικου μιρ, ήδη από την δεκαετία του ’60. Ο Αϊζάια Μπέρλιν θα δείξει στους Ρώσους στοχαστές** του 19ου αιώνα, από τον Μπακούνιν έως τον Χέρτζεν, αυτή τη σχέση ανάμεσα στην τοπική αγροτική παράδοση και τον κολεκτιβισμό.
Η σημερινή άνοδος του Χάντινγκτον στο παγκόσμιο στερέωμα αποτελεί έκφραση της σταδιακής μετακίνησης της Δύσης από τοΤέλος της ιστορίας του Φουκουγιάμα και την παγκόσμια νίκη του δυτικού ανθρώπου - εμπορεύματος, στη λογική της Δύσης-φρούριο. Και επειδή εκφέρεται από έναν «οργανικό διανοούμενο» της αμερικάνικης ελίτ αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα. Δεν θα πρέπει βέβαια να μας διαφεύγει το γεγονός ότι εντάσσεται σε μια ανανεωμένη ψυχροπολεμική λογική. (Ο καθηγητής Μακ Νηλ στο κείμενό του που δημοσιεύουμε στη συνέχεια θεωρεί πως οδηγεί σε έναν Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Για τον Χάντινγκτον, η Δύση πρέπει να «πάψει να χαϊδεύει» τον Τρίτο Κόσμο επιζητώντας τη χίμαιρα της παγκόσμιας δημοκρατίας του κεφαλαίου και θα πρέπει να οχυρωθεί για την επόμενη σύγκρουση, προσπαθώντας να αποσοβήσει έναν εξαιρετικά πιθανό ισλαμο-κομφουκιανό συνασπισμό.
Για τον Χάντινγκτον, ιδεολόγο του ψυχρού πολέμου, του Βιετνάμ, του Πενταγώνου και της Τριμερούς Επιτροπής, η Δύση θα πρέπει να οργανωθεί ως «φρούριο», απορρίπτοντας την φενάκη της παγκοσμιοποίησης. Αυτή η φενάκη οδηγεί στην ενίσχυση των οικονομιών της Ασίας, στην αύξηση του ποσοστού των αλλοεθνών μέσα στη δημογραφικά παρακμάζουσα Δύση και στην εμπλοκή της Δύσης στα προβλήματα των αντιπαραθέσεων των άλλων πολιτισμικών χώρων. Κατά συνέπεια η Δύση απειλείται από το σύνδρομο του παγκόσμιου imperium, το οποίο αποσυνέθεσε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η Δύση πρέπει να συνεχίσει να μάχεται.Χθες πολεμούσε τον ιδεολογικό εχθρό, τον κομμουνισμό, αύριο θα πρέπει να αντιμετωπίσει τον πολιτισμικό εχθρό. Αν εγκαταλειφθεί στις αυταπάτες της παγκοσμιοποίησης θα καταρρεύσει εκ των ένδον. Το εγχείρημα της Τριμερούς Επιτροπής, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, να ενοποιήσει οργανικά την Ιαπωνία, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ώστε να αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη απειλή της σοβιετικής επιρροής και του Τρίτου Κόσμου, μετά το Βιετνάμ, την πετρελαϊκή κρίση και το Γουωτεργκαίητ, εγχείρημα που υπήρξε αποτελεσματικό και στο οποίο ο Χάντινγκτον έπαιξε κεντρικό ιδεολογικό ρόλο, θα πρέπει να επαναληφθεί και σήμερα, με νέα επιχειρήματα και νέους αντιπάλους. Και το πρώτο βήμα είναι να τονιστεί η ύπαρξη νέων αντιπάλων -των «πολιτισμικών»- διαπίστωση που στηρίζεται βέβαια σε πραγματικά δεδομένα, αλλά χρησιμοποιείται με έντονα ιδεολογικό τρόπο για να στηρίξει την άποψή του.
Το σχήμα του Χάντινγκτον λοιπόν είναι το εξής: συγκρότηση του κόσμου σε καθορισμένες ζώνες επιρροής, με «τελική» και μόνον ηγεμονία της Δύσης και «εκκαθάριση» του εσωτερικού μετώπου από στοιχεία «ξένων» πολιτισμικών χώρων (π.χ. εκδίωξη της Τουρκίας και της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ -και την Ευρωπαϊκή Ένωση- ώστε να αλληλοσφαχτούν ησύχως) που κινδυνεύουν να οδηγήσουν σε εσωτερικές περιπλοκές. (Όταν, βέβαια, σε ένα άλλο πλαίσιο, ο Κορνήλιος Καστοριάδης ανέφερε ότι η δημοκρατία φθάνει μέχρις εκεί που υπήρξαν οι καθεδρικοί ναοί, μάλλον στηριζόταν σε παρόμοιες διαπιστώσεις).
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)